Hulpwetenschappen, o.a. naam- en plaatskunde, dialecten, heraldiek

DIALECTEN... ook voor ons, genealogen interessant want
- mooi om te verweven in de familiekroniek teneinde onze (groot)ouders een stukje tot leven te brengen
- om allerlei documenten buiten de DTB & BS-aktes beter te kunnen verstaan.
(1)
In de Polders was er een verschil in dialect tussen
de "dorpskombewoners" (stielmannen, notabelen, herbergiers, enz.) en de landbouwers (van landheren tot knechten en keuterboeren). 
In mijn stamboom bemerkt dat er tot rond 1900 praktisch geen vermenging was tussen die twee groepen - logisch -
stielmannen gaven hun kennis door aan de volgende generaties, idem de boeren met hun kennis en grond;
in beide groepen meestal gehandhaafd door 'soort-zoekt-soort huwelijken'... 
Gevolg was dat beide groepen hun eigen taal hanteerden.  Mijn grootouders (x 1927) behoorden tot de eerste 'gemengde koppels'... 
Van oma mochten we geen 'boers' spreken... Opa was dan wel een nazaat van vrij 'grote boeren' met meer centen dan oma's kuipers, bakkers en herbergiers,
maar tot in mijn kindertijd werden in het dorp geen 'boerenmanieren' geduld (alhoewel ik de boerenstiel de mooiste van al vind)...
Woordjes zoals 'stutn' (boterhammen), vent & wuf (mannemens & vromens < woman, in 't dorp), tiéle (eetbord), kop (hoofd),
m'n kot (mijn huis) enz. waren 'boers' en taboe in de dorpskom...
(2)
Veel frans klinkende dialectwoorden & uitdrukkingen in de Polders :
http://nl.geneanet.org/forum/?topic=502350.0  -  tekstje #1, puntje 2
(3)
Verdere aanverwante links :
Familienamen en dialectvarianten : http://nl.geneanet.org/forum/?topic=512890.0
Dorpsnamen in dialect : http://nl.geneanet.org/forum/?topic=519492.0
(4)
Googelen op : IDIOTICON of (=) dialectwoordenboek (+ plaatsnaam), zo
- voor het West-Vlaams dialect : http://www.dbnl.org/tekst/bo__001west01_01/
- voor het Gents dialect niet veel online, wel wat wegwijzers :
http://lib.ugent.be/nl/catalog?q=Dutch+language+Dialects+Belgium+Ghent+Dictionaries&search_field=subject
en een leuke blog : http://www.gentblogt.be/2005/10/25/hier-spreekt-men-gents
In de jaren 1990 kreeg iedere Gentenaar een voorontwerp van het "Gents Idiotikon" in de bus;
zo kon de auteur Edmond Cocquyt een boek-van-alle-Gentenaren samenstellen...
Schitterend! Mijn 'moedertaal' is het Polder West-Vlaams, de taal van mijn moeder, maar
als ik die Gentse dialectwoorden lees, dan komt mijn Gentse vader zo weer tot leven!

Ziezo, een andere provincie of stad is aan zet   da-aag, Greta

(1) Hierbij refererend naar een doop in Beveren, anno 1639...
http://nl.geneanet.org/forum/?topic=542138.msg1100708#new
En zo werden / worden de grootouders aangesproken :
[url=http://www.mijnwoordenboek.nl/dialect-vertaler.php?woord=grootvader
http://www.mijnwoordenboek.nl/dialect-vertaler.php?woord=grootmoeder]http://www.mijnwoordenboek.nl/dialect-vertaler.php?woord=grootvader
http://www.mijnwoordenboek.nl/dialect-vertaler.php?woord=grootmoeder 

[/url](2) Dialecten (streektalen) per provincie, zo :
http://www.mijnwoordenboek.nl/dialecten/index.php?provincie=antwerpen met 48 dialecten
>>> Je kan zelfs meewerken door dialectwoorden toe te voegen of bij te werken!
>>> Er bestaan natuurlijk lijvige professionele dialectwoordenboeken, maar die zijn meestal erg prijzig;
       wel te vinden in gespecialiseerde bibliotheken of soms in je lokale bib.
>>> Sommige verzamelingen staan deels of aangekondigd via Google, zoals :
        http://www.boek.be/boek/dialectwoordenboek-zuidwest-meetjesland-en-omstreken
        En, een klein woordenboekje Brussels-Nederlands : http://www.humoeurs-bruxelloises-brussels-zwanze.com/  -  Met dank aan Mon 
>>> Een genealogische hulpwetenschap en, met deze een warm pleidooi om je dialect(en) in ere te houden of ze op z'n minst te bewaren,
        want ze zijn helaas aan het verdwijnen    Spreektalen zijn zoveel 'rijker' en staan dichter bij wat mensen denken & voelen. 

(3) Verder nog deze indrukwekkende links vanuit NL, maar ook bruikbaar voor Vlaanderen :
http://www.inl.nl/onderzoek-a-onderwijs/lexicologie-a-lexicografie/wnt  en :
http://www.inl.nl/onderzoek-a-onderwijs/lexicologie-a-lexicografie/historische-woordenboeken

DIALECTEN, een hulpwetenschap voor de genealogie en daarom verplaatst van het forum "Dagelijks leven" naar 'hier'...
Voor strikt genealogische tools, zie vorige tekstjes + linkjes; hier wat algemene bedenkingen...

Onlangs een debatavond bijgewoond met nogal wat heemkundigen...
Uit alle hoeken was te horen dat : "dialecten niet alleen aan het verdwijnen zijn, maar dat het geen 5 voor, maar 5 na 12 is!"   
althans in Vlaanderen, wellicht ook zo in Nederland.
In de grensstreken merk je toch ook dat dialect verdwijnen en dat de 'standaarduitspraken' het halen. 
Gelukkig zijn daar de gewestelijke radiozenders zoals voor Zeeuws Vlaanderen...
Genieten : het West-Vlaams gekruide dialect rond Oostburg en het Oost-Vlaamse gekruide dialect rond Terneuzen... 

Vanaf medio vorige eeuw werd er op gehamerd om "Algemeen Beschaafd Nederlands" (nu : A.N.) te spreken,
alsof dialecten iets was van de onbeschaafde, te beschaven 'onderlaag' der bevolking...
Natuurlijk in zijn tijd te kaderen, een tijd (jaren 1950) waarin de belangrijkste doelstelling van radio & TV nog was mensen 'op te voeden'... 
Dat mensen nu zo veel mondiger zijn (denk aan interviews met wielrenners, de sociale media), is alleen maar toe te juichen!
En, met dit opkomen voor dialecten, helemaal niets negatief over ons aller A.N.!

Tot vorige eeuw 'schaamden' mensen zich voor dialecten!...
Zo spraken 'vrijgevochten' hogeschoolstudenten in geen jaren 1 zin dialect onder elkaar...  ook al kon je hun provincie raden
In andere landen ligt dat anders, zo in Arabische landen met radio- en TV-programma's in 't dialect (dat gesproken wordt door alle lagen der bevolking).

Na de eeuwwisseling werden dialecten geleidelijk weer gesmaakt en werd de waarde ervan ingezien...
Te laat, nu met ons 'Verkavelingvlaams' o.a. vanwege zoveel 'gemengde' relaties (i.c. koppels uit diverse provincies)?...
Mede daardoor vinden onze 'broeders', de heemkundigen niet makkelijk enthousiaste vrijwilligers en trekken ze aan de alarmbel...
Deze column als een oproep om je - zeker als 'autochtoon' in je woonplaats - in te zetten voor het bewaren der dialecten en het heemkundig erfgoed. 
Doorgeven van lijstjes met dialectwoorden of -spreuken & -gezegden (zoals nu bij het Vlaamse weerkundig bericht)
aan  plaatselijke Heemkringen / Landelijke Kringen kan belangrijk zijn.
En... wat dialect doorgeven aan de nazaten is echt niet 'vies' meer 

Tot slot - Via senorennet nog een leuke digitale verzameling van initiatiefnemer A.O.   (provincie opvragen + naar onder scrollen).
Via de linkerkolom nog massa thematische info! Geen filologische research, maar de moeite waard om te verkennen. 
Bij 't West-Vlaams dialect herken ik veel, maar... sommige uitdrukkingen versta ik zelfs niet
dit om de eenvoudige reden dat dialecten per provincie ook nog heel specifiek per dorp(sclusters) zijn... waren.

Reeds doorgegeven onder "Hoe een familieverhaal schrijven?" ("Dagelijks Leven" forum) :
Mentaliteitsgeschiedenis en contextuele dialectologie van J. Binon, Geschied- en Heemkundige.
Hier meer bepaald : de blauwe kaders (p.19 en linkerkader p.20) en contextuele dialectologie (vanaf p.25 t.e.m. 28).

Even de auteur citerend :
In een dialect communiceren is meer dan woorden of woordcombinaties uit het  Standaardnederlands met een dialectisch accent uitspreken. 
Dialect is een andere manier van denken, het is eigenlijk een tweede taal.  Het betekent binnentreden in een andere cultuur, die men zich moet eigen maken :
geijkte uitdrukkingen, clichés, plaatsnamen, persoonsnamen, de juiste bijnamen gebruiken, de geëigende communicatieformules en -strategieën beheersen.
In het dialect zegt men niet alleen andere dingen, men zegt de dingen ook anders. J.B. 

Vandaag in onze mailbox ontvangen : "Test uw Vlaamse dialecten" 
Uit deze test citerend, http://playground.radio1.be/dialectparel/new_index.html :

Noemen ze norse tante Zulma in de ene streek een zure moef, in de andere regio is
dezelfde tante een azijnzeikster, een vieze preume of een zurkeltrutte.
Dialectwoorden zijn plastisch, spitsvondig, mooi en soms plat.
Maar bovenal zijn ze stevig geworteld in de lokale grond.
Bent u van alle dialecten een beetje thuis, en overvliegt u als een ware ooievaar een weids dialectgebied
of reikt uw kennis - op zijn huismusjes - niet verder dan de eigen moestuin?
Een grootschalige enquête in samenwerking met : Univ. Gent, De Standaard en Radio 1

Meteen nog een bevestiging van het belang om de taal der voorouders en hun eigenheid niet verloren te laten gaan.
Of we een 'ooievaar' of een 'huismus' zijn, hangt natuurlijk af van ons levensverhaal
en van onze afstamming, die voor de jongere generaties wel steeds diverser is geworden...

Uit waardering en naar aanleiding van het overlijden van 'de dialectprofessor' J.T.,
prof. emeritus aan de Universiteit Gent en kenner van de Vlaamse dialecten,
hierbij een debat + filmpje over het belang en de situatie der dialecten in onze tijd.

Prof. Taeldeman was bovendien medeauteur van de Fonologische Atlas van de Nederlandse Dialecten,
een van de eerste grote verzamelwerken over de Vlaamse en Nederlandse dialecten; een grondige filologische studie + fieldwork.
Voor wie dieper wil graven, eens verder googelen voor de voorstelling van deze studies.

Deze morgen nog een linkje toegevoegd bij een vraag over een zo goed als verdwenen ritueel :
"de dertigste" (+ 2 voorgaande reacties), een oude R.Katholieke traditie in de weken na een begrafenis.

Hier geen lange lijst met linkjes, maar 'googel' zelf eens op
Woordenboek van de ....... dialecten >>> waarbij een streek of provincie zelf in te vullen.
Zo zijn er grondige online sites voor Brabantse en Limburgse dialecten (zowel NL als VL).
Interessant hierbij is dat er soms nog wat extra uitleg bij gegeven wordt,
zoals in bovenstaand linkje : over vergeten tradities en rituelen, plaatselijke gezegdes, enz.
Voor beide Brabanden, ook eens 'bladeren' in dat oude boek van A.A. Weijnen.
Het spreekt voor zich dat er nog meer te vinden is in lokale bibliotheken en in heemkringen.
Plezier ermee en mvg, Greta

Mag het even ludiek zijn tijdens deze snikhete zomervakantie? Ludiek maar toch ook goed om weten, een goeie denkoefening,
zeker voor wie opzoekingen doet naar families uit andere provincies + bijkomende info zoekt via allerlei secundaire bronnen!
Volgende grappige tekst van een Kempense schoonbroer ontvangen;
wie nadien niet kan zeggen 'kemmeteur' (= ik snap het), herlees nog maar eens

Hoe leer ik gemakkelijk 'antwaarps'?
De truc in deze 'wereldtaal' is eigenlijk gewoon om een hele zin te herleiden tot 1 woord :

Het is nu jullie beurt - Tizonnolle // Ik heb je er nog voor gewaarschuwd - Kemmetoenogzoegezei // Hij kon er niets aan doen - Akosterniondoeng // Ze heeft het niet goed verwerkt - Zissernichoefan // Hij zei het immers ook - Azeigetoemmesoek // Dat had je niet gedacht he? - Dadoddenichedochtei // Ze hebben u in de maling genomen - Zemmenoeligge // Ze was het moe - Zewieretbeu // Het is er echt aan te zien - Geziegeterbegoton // Hij praat nonsens - Azeiwerriswa // Hij kon er niet opkomen - Akwammerniejoep // Dat is zeer goedkoop - Dasbekaanstverniet // Hij heeft het in de gaten - Ajeigeteur // Je moest eens weten - Gemoestetbegotisweete // Het is haar dagje niet - Zeigetnogalissitte // Kan ik u ergens mee van dienst zijn? - Kannekoewellepe? // Heb je het door? - Eddetindemot? // Wat had je zoal graag gehad ? - Wamoetemme? // Wat heeft hij gezegd? - Wasseitem? // Wat doet hij nu weer? - Watoetemnawer? // Wat sta je daar nu te kijken? - Oestodederna?

NB - Ook in andere streektalen worden ganse zinnen 'aan elkaar geplakt' en bestaan er 'vervoegingen' met allerlei woorden,
zo het antwoord op : "Heb jij het gedaan?" : "Nienok" in 't Gents en "bèniék" in 't Polder West-Vlaams.

We kunnen niet genoeg op het belang van dialecten of streektalen wijzen, een hulpwetenschap voor de genealogie
ook al maakten de oudere generaties er komaf mee, de jongere generaties - voor zover ze geen 'mixed roots' hebben -
beseffen dat het "5 voor 12" is en koesteren dialecten terug, bewaren ze voor de toekomst.
Ben zelf bezig met een kleine studie over het Polder West-Vlaams langs moederskant voor de plaatselijke Heemkundige Kring,
maar... besef als 'halfbloed' Oost-Vlaams + als kind in de Kempen gewoond dat mijn taaltje voor intieme kring nogal 'mixed' is...
Met deze nog maar es een oproep aan de 'volbloeden' onder jullie om tekstjes & lijsten door te spelen aan je Heemkring.

Zoals gezegd, ook streektalen / spreektalen kunnen belangrijk zijn om achternaamvarianten en dorpsnamen te achterhalen (zie forumtopics hierover).
Nu ook weer een moeizame zoektocht naar de familie Leducq (Klemskerke) > fr. de Hertog, maar men maakte er in 1 gezin van :
Den Duyck, De Duck, Ducs e.a. van... de populairste eend Donald Duck is best tevreden
Of... familienamen van elders die een andere beginletter kregen : Talboom werd Stalboom (O.Vl.) en Berton werd Parton / 'Pertoeng' (W.Vl.)!

Evt. naar boven scrollen voor ongelezen tekstjes. Bijkomende informatie (uit andere provincies) zijn welkom. Zonnige groetjes, Greta